Archeologia

Badania w mikroregionie Skarpy Dobużańskiej

         Skarpa Dobużańska znajduje się na gruntach dwóch wsi, a zarazem gmin – Mikulina, gm. Tyszowce i Dobużka Kolonii, gm. Łaszczów, obie w powiecie tomaszowskim. Jako część Grzędy Sokalskiej stanowi ona regionalnie specyficzny i wyróżniający się w krajobrazie obiekt fizjograficzny. Skarpę tworzy mianowicie wznosząca się na około 30 metrów nad dolinę Huczwy, zlokalizowana w pobliżu koryta rzeki, przebiegająca równoleżnikowo stromizna o charakterystycznym schodkowym reliefie. Jej podłoże stanowią warstwy wapieni, które przykryte zostały pokładami lessu kulminującymi tuż przy krawędzi Skarpy w postaci tak zwanej gredy. Lokalna topografia potencjalnie przynajmniej zapewniała więc częściowe warunki obronne, zaś rozciągający się od skarpy na północ lessowy płaskowyż pokryty żyznymi glebami oferował społecznościom agrarnym wyjątkowo sprzyjające warunki osadnicze i gospodarcze. Jednocześnie rozcinające Skarpę w trzech miejscach wąwozy umożliwiały komunikację z doliną, a tym samym – dostęp do wody. Były to jednak uwarunkowania o tyle korzystne co i bardzo specyficzne. W panujących na Wyżynie Wołyńskiej warunkach klimatycznych wybitnie południowa ekspozycja i wapienno-lessowe podłoże Skarpy oraz przylegającej do niej czapy lessowej tworzą unikatowe siedlisko sprzyjające powstawaniu biocenozy o charakterze pontyjskim (znajduje się tu rezerwat roślinności kserotermicznej!). Nie mogło to pozostać bez wpływu na charakter ewentualnego zasiedlenia i eksploatacji rejonu Skarpy przez społeczności pradziejowe. O atrakcyjności tego miejsca dla osadnictwa stanowi jednak nie tylko jego lokalna specyfika fizjograficzna. Równie istotne wydaje się położenie nad Huczwą postrzeganą jako druga obok Bugu najważniejsza linia komunikacji wodnej w obrębie tzw. Bramy Wołyńskiej, a więc w ważnym punkcie szlaku łączącego strefę północnopontyjską (czarnomorską) ze strefą środkowoeuropejską (bałtycką).

          Niemal cała Wyżyna Wołyńska, a w jej obrębie – Grzęda Sokalska, to region bardzo atrakcyjny pod względem prehistorycznym i jako taki od lat będący przedmiotem intensywnych badań archeologicznych. Jednak sama Skarpa Dobużańska, mimo jej niewątpliwie unikatowego charakteru i walorów osadniczych,  gościła dotąd archeologów raczej incydentalnie. Jeżeli nie liczyć przeprowadzonych w latach 1980-tych na jednym ze zlokalizowanych tu stanowisk niewielkich badań sondażowych (badania Jerzego Maciejczuka w 1986 roku), była ona odwiedzana głównie w ramach badań powierzchniowych (prospekcje powierzchniowe Sławomira Jastrzębskiego w 1979 roku) i inspekcji konserwatorskich (wizyty Wiesława Komana).

        Regularne badania w rejonie Skarpy zainicjowane zostały dopiero na początku obecnej dekady dosyć spontaniczną akcją prospekcyjną zorientowaną na rozpoznanie założeń „fortyfikacyjnych” wznoszonych u schyłku V i na początku IV tysiąclecia przez społeczności kultury lubelsko-wołyńskiej. W ramach współpracy nawiązanej początkowo pomiędzy Tomaszem Chmielewskim, Mirosławem Furmankiem i Maksymem Mackiewiczem z Uniwersytetu Wrocławskiego, a Anną Zakościelną z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, na stanowisku 8 w Mikulinie podjęto udaną próbę odnalezienia i rozpoznania takiego właśnie systemu rowów. W latach 2012-2014 w trakcie realizacji tego zamierzenia spenetrowany został jednak nie tylko rejon wspomnianego stanowiska archeologicznego, ale znacznie większa część Skarpy. Przybywające wówczas informacje oraz pojawiające się pytania zupełnie zmieniły naszą optykę i kazały spojrzeć na odkryte założenie z rowami w kontekście całej Skarpy Dobużańskiej, na samą Skarpę – przez pryzmat otaczającego ją mikroregionu, a wreszcie na mikroregion – jako na część większej prowincji kulturowej. W efekcie tego sformułowany został szeroko zakrojony program badawczy, na potrzeby realizacji którego powołano interdyscyplinarny zespół składający się ze specjalistów z kilku ośrodków w Polsce i za granicą. Badania prowadzone są od początku maja 2016 roku, w ramach finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (zgodnie z umową UMO-2015/18/E/HS3/00754) projektu zatytułowanego „Mikroregion Skarpy Dobużańskiej jako część fizjograficznego i biokulturowego pogranicza między strefą bałtycką i pontyjską (od VI do II tysiąclecia przed Chrystusem)”, pracami badawczymi kieruje dr Tomasz Chmielewski (Instytut Archeologii i Etnologii UG). Realizacja projektu przewidziana została na trzy lata.