Biogram prof. dr. hab. Henryka Samsonowicza autorstwa prof. dr hab. Beaty Możejko

Śp. Henryk Bohdan Samsonowicz

(*23.01.1930-†28.05.2021)

28 maja 2021 r. zmarł w Warszawie profesor dr hab. Henryk Bohdan Samsonowicz, wybitny polski historyk, mediewista, człowiek wielkiego serca.

Urodził się 23 stycznia 1930 r. w Warszawie, jego rodzicami byli Henryka Korwin - Krukowska, nauczycielka geografii w żeńskim Gimnazjum Anieli Wereckiej w Warszawie i Jan Samsonowicz, geolog, paleontolog, profesor uniwersytetów we Lwowie i w Warszawie. Jego starszym bratem był Andrzej Samsonowicz  ps. Xiążę, Książę , porucznik Armii Krajowej, dowódca II plutonu „Alek” 2. kompanii „Rudy w batalionie „Zośka”, uczestnik powstania warszawskiego, zginął w noc z 14/15 września 1944 r.

W 1950 r. ukończył historię na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego i został zatrudniony jako asystent na tej uczelni. Pod kierunkiem profesora Mariana Małowista przygotował pracę kandydacką Rzemiosło wiejskie w Polsce w XIV–XVI w. uzyskując na jej podstawie stopień doktora nauk historycznych. W 1960 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy Badania nad kapitałem mieszczańskim Gdańska w drugiej połowie XV wieku. Monografia ta, mimo upływu ponad 60 lat od daty publikacji, stanowi jedno z ważniejszych opracowań odnoszących się do historii gospodarczej późnośredniowiecznego hanzeatyckiego miasta. W 1969 r. ukazało się w wydawnictwie  Böhlau jej tłumaczenie na język niemiecki: Untersuchungen über das Danziger Bürgerkapital in der zweiten Hälfte des 15. Jahrhunderts. W 1971 r. został profesorem nadzwyczajnym, a w 1980 profesorem zwyczajnym.

Zakres tematyki badawczej Henryka Samsonowicza był bardzo szeroki, zajmował się między innymi dziejami Gdańska, oprócz wspomnianej monografii z 1960, był też autorem rozdziałów w monumentalnej Historii Gdańska, pod red. Edmunda Cieślaka. Ważne miejsce w jego badaniach zajmowały dzieje miast i Hanzy. W 1968 r. ukazała się monografia: Późne średniowiecze miast nadbałtyckich. Studia z dziejów Hanzy nad Bałtykiem w XIV–XV w., w 1986 z Marią Bogucką opublikował Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej. Niezwykle ważne miejsce w zakresie popularyzacji historii średniowiecza, historii Polski zajmują takie jego prace jak: Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1967 i kolejne wydania; Życie miasta średniowiecznego, Warszawa 1970; Złota jesień polskiego średniowiecza, Warszawa 1971. Podejmował też tematykę odnoszącą się do pojęcia Europy - Długi wiek X. Z dziejów powstawania Europy, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 2002 (tłum. niemieckie 2009). W 2017 r. ukazała się jego praca My o sobie. Portret własny mieszkańców ziem polskich u schyłku średniowiecza. Łącznie opublikował ponad 800 prac, w tym 17 monografii, wiele z nich tłumaczonych na niemiecki, angielski, francuski.  

Angażował się w życie polityczne, jako prodziekan Wydziału Historycznego UW bronił w marcu 1968 r. przed aresztowaniem strajkujących studentów. W sierpniu 1980 r. był jednym z sygnatariuszy listu poparcia intelektualistów polskich do strajkujących stoczniowców gdańskich. W latach 1980-1982 pełnił godność rektora Uniwersytetu Warszawskiego, od 1981 pierwszego w PRL wybranego przez społeczność akademicką. W 1982 r. został usunięty dyscyplinarnie z PZPR. Po wyborach 4 czerwca 1989 r., w rządzie premiera Tadeusza Mazowieckiego, był ministrem edukacji narodowej.

Działał aktywnie w licznych towarzystwach i organizacjach naukowych, polskich i międzynarodowych. W latach 1978-1982 był prezesem Polskiego Towarzystwa Historycznego. W 1994 r. został członkiem-korespondentem Polskiej Akademii Nauk i członkiem Komitetu Nauk Historycznych PAN, od 1999 członkiem Komitetu Nauk Pra-i Protohistorycznych PAN. W latach 1999-2006 był Przewodniczącym I Wydziału Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk, członkiem Prezydium PAN. W 2002 wybrano go na członka rzeczywistego PAN , w latach 2006-2010 ponownie w Prezydium PAN. Był min. członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Beirat Institut fȕr Geschichte Osteuropas w Marburgu (1992-1998), członkiem honorowym Hansische Geschichtsverein. Odznaczony Orderem Orła Białego. Wiele uczelni w Polsce uhonorowało go tytułem doktora honoris causa.

19 listopada 2009 roku, na Wydziale Historycznym UG, na uroczystym posiedzeniu Senatu UG, profesorowi dr hab. Henrykowi Samsonowiczowi, nadano tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego. Było to uznanie „wybitnego wkładu w poznanie dziejów społecznych i gospodarczych późnośredniowiecznego Gdańska, Polski i Europy oraz wiodącej roli w kształtowaniu nowoczesnej polskiej nauki historycznej”. Laudatorem w przewodzie doktorskim był profesor dr hab. Błażej Śliwiński (Uniwersytet Gdański).

Profesor Henryk Samsonowicz był nie tylko wielkim uczonym, erudytą i humanistą, był człowiekiem niezwykle otwartym i przyjaznym, my w Gdańsku, zwłaszcza na Wydziale Historycznym UG wiele Mu zawdzięczamy.