Konferencja: 40. Rocznica utworzenia tymczasowej komisji koordynacyjnej NSZZ "Solidarność"

2 grudnia 2022, tym razem "Piątek na Historycznym" odbył się w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku w ramach drugiego dnia konferencji 40. Rocznica utworzenia tymczasowej komisji koordynacyjnej NSZZ "Solidarność". 

Wydział Historyczny UG, wraz z Bogdanem Borusewiczem Wicemarszałkiem Senatu RP oraz Europejskim Centrum Solidarności, był  współorganizatorem tego doniosłego wydarzenia.

Konferencja w relacji dr hab. Anny Mazurkiewicz, prof. UG:

W noc poprzedzającą wprowadzenie stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku internowano ponad trzy tysiące osób. W ciągu kilku kolejnych miesięcy liczba zatrzymanych rosła (w sumie wydano niemal dziesięć tysięcy decyzji o internowaniu). W tym czasie liczba członków Solidarności, która wynosiła dziewięć i pół miliona jeszcze kilka miesięcy wcześniej, szybko topniała wobec znacznie zaostrzonych kar za działalność opozycyjną.

W grudniu 2021 roku na Wydziale Historycznym UG zorganizowaliśmy wystawę, na której znalazły się między innymi listy gończe rozesłane za tymi opozycjonistami, którymi udało się uniknąć zatrzymania w grudniu 1981 roku. Mimo prześladowań i szykan Solidarność przetrwała w podziemiu, co umożliwiło sprawne powołanie reprezentacji polskiej opozycji gdy pojawiła się szansa do podjęcia negocjacji. Wybrane przez nią metody – bez przemocy, z zachowaniem legitymizmu płynącego z wolnych wyborów w czasie Krajowego Zjazdu Delegatów Solidarności – zyskały aprobatę poza granicami kraju umożliwiając organizację sieci pomocy dla podziemia w kraju.

Kontynuując działania na rzecz upowszechniania najnowszej historii Polski, zwiększenia zainteresowania dziejami Solidarności wśród studentów UG,  Wydział Historyczny UG z wdzięcznością przyjął zaproszenie Wicemarszałka Senatu RP Bogdana Borusewicza oraz Europejskiego Centrum Solidarności do współorganizacji  konferencji upamiętniającej czterdziestą rocznicę powstania Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność” (TKK).

TKK, najważniejsza struktura koordynująca opór społeczny po wprowadzeniu stanu wojennego, powstała 22 kwietnia 1982 roku.  Organizacja rocznicowej konferencji w kwietniu nie była możliwa z uwagi na konieczność skupienia uwagi na wydarzeniach związanych z atakiem Rosji na kolejne terytoria suwerennej Ukrainy. Grudzień, miesiąc w którym miała miejsce masakra robotników w roku 1970, w którym wprowadzony został stan wojenny w 1981, to także okazja aby przypomnieć, że mimo wszystko władzom PRL nie udało się stłamsić „Solidarności”, że przetrwała w podziemiu i że ostatecznie to ona wygrała zdobywając jednoznaczny mandat Polaków w wyborach 1989 roku. Wówczas w odrodzonym Senacie RP nie zasiadał żaden reprezentant reżimu, a wszystkie mandaty do Sejmu (161), o które mogli się ubiegać członkowie opozycji skupionej w Komitecie Obywatelskim przy Lechu Wałęsie zostały przez nich zdobyte.

Konferencja, której organizacja była możliwa dzięki wsparciu Senatu RP oraz Europejskiego Centrum Solidarności odbyła się w dniach 1 i 2 grudnia 2022.

Obrady pierwszego dnia konferencji zorganizowane w Senacie RP miały charakter wprowadzenia merytorycznego do dziejów TKK. Profesor Andrzej Friszke, autor książki: Solidarność podziemna 1981-1989 w syntetyczny sposób przedstawił drogę do organizacji struktur podziemnej Solidarności podkreślając znaczenie formuły przyjętej przez TKK. Po  tym wprowadzeniu uczestnicy spotkania w Senacie mieli okazję wysłuchać historycznych interpretacji dotyczących działalności Solidarności w podziemiu osadzonych w bardzo szerokiej perspektywie historii Polski. Profesor Jerzy Zdrada (Uniwersytet Jagielloński), łącznik merytoryczny TKK, wpisał Komisję w tradycję polskich walk o niepodległość i demokrację od 1863 roku. Sędzia Jerzy Stępień, w wolnej Polsce m.in. Prezes Trybunału Konstytucyjnego, przedstawił swoją interpretację „Solidarności” jako ostatniej polskiej konfederacji. Uczestnicy wysłuchali też relacji Carla Gershmana (Prezesa National Endowment for Democracy, NED), Adriana Karatnyckiego, który koordynował pomoc dla Solidarności z ramienia AFL-CIO oraz  przesłania ambasadora Stanów Zjednoczonych w Polsce - Marka Brzezińskiego. Europejskie Centrum Solidarności reprezentował dyrektor Basil Kerski, Wydział Historyczny UG – Prodziekan ds. Nauki i Współpracy Międzynarodowej Anna Mazurkiewicz.

Nagranie pierwszego dnia konferencji jest dostępne na stronie Senatu.

W czasie drugiego dnia konferencji, 2 grudnia 2022, w Europejskim Centrum Solidarności spotkali się czołowi opozycjoniści, dzięki którym powstała i przetrwała TKK: Zbigniew Bujak (Region Mazowsze), Bogdan Lis (Region Gdańsk), Władysław Frasyniuk (Region Dolny Śląsk), łącznicy merytoryczni: Jan Krzysztof Bielecki, Jerzy Buzek, Jerzy Zdrada, odpowiedzialni za finanse: Janusz Pałubicki (Poznań), Józef Pinior (Dolny Śląsk) oraz Bogdan Borusewicz, który wszedł do TKK po aresztowaniu Bogdana Lisa w czerwcu 1984 r. Spotkanie dziewięciu spośród grona członków TKK, wielu z których było w czasie stanu wojennego ściganych, internowanych, więzionych, bitych, prześladowanych, prowadził prof. Andrzej Friszke. Debatę w ECS rozpoczął gość specjalny: Przewodniczący NSZZ Solidarność, internowany do listopada 1982 roku. Lech Wałęsa nie tylko uznawał działalność TKK w podziemiu, ale po zwolnieniu z internowania uczestniczył w integrowaniu struktur „Solidarności” wychodzącej z podziemia. W spotkaniu w ECS Wydział Historyczny reprezentował Dziekan Wydziału Arkadiusz Janicki i Anna Mazurkiewicz.

Studenci i doktoranci z Wydziału Historycznego UG, którzy licznie przybyli do Biblioteki ECS (pod opieką prof. Magdaleny Nowak, dr Anny Żeglińskiej i dr. Jana Daniluka), usłyszeli opowieści o łącznikach merytorycznych,  formach organizacji podziemnej poczty, siatkach kontaktów, drukarniach, aresztowaniach, ale także o obawach o penetrację podziemia przez agentów bezpieki („syndrom Bergu”), czy o wybuch spontanicznego powstania („syndrom 1944 roku”). 

Podziemna Solidarność prowadząc działalność w konspiracji, stanowi wyzwanie warsztatowe i metodologicznie dla historyków. Wywoływanie nowych relacji, wsłuchanie się w świadectwo osób, które ryzykowały swoją wolność, zdrowie, bezpieczeństwo, czasem życie, by Solidarność mogła przetrwać to nie tylko okazja do weryfikacji faktów, charakterystyki ról pełnionych przez poszczególne osoby czterdzieści lat temu, ale też okazja by wsłuchać się w ich interpretację z dzisiejszej perspektywy. Opisane wyżej wydarzenie doskonale wpisuje się w działania prowadzone przez Wydział Historyczny UG.

Zadbanie o zebranie relacji tych, którzy o swojej walce o wolną Polskę chcą opowiadać stanowi pilne wyzwanie zwłaszcza dla młodych historyków, który wkrótce będą te dzieje opisywać w oparciu o rozproszone i niepełne archiwa. Poprzez organizację spotkań z uczestnikami wydarzeń – świadkami historii, Wydział Historyczny UG przyczynia się do wywoływania nowych źródeł do badań nad historią najnowszą Polski. Tak było także i w tym przypadku. Dzięki zespołowi ECS (organizatorem tego dnia konferencji był dr Przemysław Ruchlewski, ECS), także drugi dzień obrad został nagrany w całości. W wydarzeniu udział wzięła Anna Mydlarska, kierownik Działu Dokumentacji Filmowej w ECS, która w listopadzie zorganizowała seminarium warsztatowe z zakresu dziennikarstwa społecznego dla studentów i doktorantów naszego Wydziału. Film z drugiego dnia konferencji - źródło zawierające świadectwa  uczestników walki o wolność i demokrację - będzie dostępny już wkrótce. Osoby, które wzięły udział w tym nadzwyczajnym spotkaniu, wpisującym się w cykl „Piątków na Historycznym,” skorzystały z unikalnej okazji poznania bohaterów Solidarności. Zainteresowanym relacjami działaczy podziemnej Solidarności pomocna może być również najnowsza publikacja Liderzy Podziemia Solidarności. Zawiera ona prezentacje także tych bohaterów opozycji demokratycznej, których nie ma już wśród nas.

Tekst: Anna Mazurkiewicz, WH UG

Fotografie: Leszek Biernacki, Biuro Senatorskie Bogdana Borusewicza