Historia Instytutu Historii
Geneza Instytutu Historii Uniwersytetu Gdańskiego sięga początków Wyższej Szkoły Pedagogicznej, gdzie w roku 1947 utworzono tu Sekcję Humanistyczną, kształcącą przyszłych nauczycieli historii. W następnym roku akademickim 1948/1949 przemianowano ją na Wydział Humanistyczny, który od 1949 r. kształcił historyków na trzyletnich studiach. Od 1953 r. działał on jako Wydział Filologiczno-Historyczny, na którym, w miejsce zakładów naukowo-dydaktycznych, powołano katedry, w tym Katedrę Historii Polski, kierowaną przez zastępcę profesora dr Stanisława Sosina oraz Katedrę Historii Powszechnej, prowadzoną przez zastępcę profesora mgr Franciszka Trnkę. Okres studiów wydłużono też wówczas do 4 lat na studiach stacjonarnych i do 5 lat na studiach zaocznych. Od tej pory studia kończyły się egzaminem magisterskim, a pierwsi absolwenci z tytułem magistra opuści uczelnię w 1956 r.
Na dalsze funkcjonowanie katedr historii w ramach Wyższej Szkoły Pedagogicznej istotny wpływ miała zmiana atmosfery w życiu kraju związana z wydarzeniami roku 1956. Zgodnie z ustawą o szkolnictwie wyższym z 5 listopada 1958 r. wyższe szkoły pedagogiczne zostały zaliczone do rzędu szkół akademickich i zrównane z uniwersytetami. Pozyskano też samodzielnych pracowników z innych ośrodków akademickich (Warszawa, Toruń, Poznań), co umożliwiło powołanie nowych katedr. W 1958 r. zreorganizowano dwie z istniejących, w wyniku czego powstały trzy: Historii Starożytnej i Średniowiecznej do XV w. (kierownik doc. dr Beniamin Nadel), Historii Polski i Powszechnej XVI-XVIII w. (kierownik: z-ca prof. dr Stanisław Sosin), Historii Polski i Powszechnej XIX-XX w. (kierownik: prof. dr Witold Łukaszewicz). W 1959 r. studia stacjonarne przedłużono do 5 lat. Opisana struktura przetrwała do końca istnienia WSP, z tą jedynie różnicą, iż w 1967 roku zmieniono nazwę Wydziału Filologiczno-Historycznego na Wydział Humanistyczny.
Ponieważ w 1959 r. Wydział Filologiczno-Historyczny uzyskał prawo do nadawania stopnia naukowego doktora, mogły zacząć funkcjonować seminaria doktoranckie. W zakresie historii prowadził je prof. dr W. Łukaszewicz.
Zespół katedr historii od początku miał swą siedzibę w gmachu przy ulicy Sobieskiego, a od 1968 r. w budynku przy ulicy Kładki 24. W ostatnim roku akademickim istnienia Wyższej Szkoły Pedagogicznej (1969/1970) poszczególnymi katedrami (w podanej wyżej kolejności) kierowali: doc. dr hab. Edwin Rozenkranz, doc. dr hab. Wacław Odyniec oraz doc. dr hab. Roman Wapiński.
Powstanie Instytutu Historii i jego rozwój latach 1970 - 2008.
Po utworzeniu Uniwersytetu Gdańskiego, w ramach Wydziału Humanistycznego zaczęły funkcjonować instytuty, w tym również Instytut Historii. W latach 1970-1972, 1975-1989 jego dyrektorem był prof. dr hab. Roman Wapiński, a w kadencji 1972-1975: prof. dr hab. Stanisław Gierszewski (do października 1974 r.) i doc. dr hab. Stanisław Mikos (1974-1975). Funkcję wicedyrektora IH pełnił w latach 1970-1975 prof. dr hab. W. Odyniec, następnie aż do 1990 r. doc. dr Genowefa Kurpis (w latach 1981-1984 – wicedyrektor ds. nauki, później - ds. studenckich). W 1978 r. utworzono stanowisko drugiego wicedyrektora, którego obowiązki polegały na prowadzeniu całości spraw związanych ze współpracą międzynarodową oraz sprawowaniem opieki nad studenckim ruchem naukowym. Funkcję tę sprawowali kolejno: dr Jerzy Godlewski (1978-1981), doc. dr hab. Krzysztof Głombiowski (1984-1987; wicedyrektor ds. studenckich – 1981-1984) oraz doc. dr hab. Józef Borzyszkowski (1987-1990).
Dnia 4 marca 1972 r. rektor UG prof. dr hab. Janusz Sokołowski powołał do życia Radę Naukową Instytutu Historii w następującym składzie: prof. dr hab. Bogusław Drewniak, doc. dr hab. W. Odyniec, doc. dr hab. B. Cygler, doc. dr hab. S. Gierszewski, doc. dr hab. S. Mikos, doc. dr hab. E. Rozenkranz, prof. dr hab. R. Wapiński, doc. dr hab. Stanisław Mrozek, prof. dr hab. Edmund Cieślak, doc. dr hab. Czesław Biernat. Od października 1972 r. Instytut Historii przeniósł się do nowo wybudowanego gmachu Wydziału Humanistycznego w Gdańsku Oliwie przy ulicy Wita Stwosza 55.
Na początku lat 70. Instytut współtworzyły trzy zakłady i jedna pracownia. Struktura ta przedstawiała się następująco: Zakład Historii Starożytnej i Średniowiecznej (kierownik doc. dr hab. S. Mrozek), Zakład Historii Nowożytnej i Najnowszej (kierownik doc. dr S. Mikos), Zakład Nauk Pomocniczych Historii (kierownik doc. dr hab. S. Mielczarski) oraz Pracownia Historii Pomorza i Krajów Nadbałtyckich (kierownikami byli: prof. dr hab. S. Gierszewski w latach 1970-1978; prof. dr hab. Wacław Odyniec w latach 1978-1981 oraz 1984-1992; doc. dr hab. Mieczysław Widernik w latach 1981-1984 oraz prof. dr hab. Józef Borzyszkowki od 1998 r.).
W 1974 r., wraz z zatrudnieniem mediewisty – doc. dr Jana Powierskiego, doszło do istotnych zmian w strukturze Instytutu Historii. Zakład Historii Starożytnej i Średniowiecznej uległ podziałowi na Zakład Historii Starożytnej (kierownik – doc. dr hab. S. Mrozek; od 1994 – prof. UG, dr hab. J. Iluk) oraz Zakład Historii Średniowiecza (kierownik – doc. dr hab. J. Powierski). Podzielono również Zakład Historii Nowożytnej i Najnowszej tworząc Zakład Nowożytnej Historii Polski i Powszechnej (kierownik – doc. dr hab. B. Cygler) oraz Zakładu Historii Najnowszej (kierownik – doc. dr hab. S. Mikos - 1974-1997). Kolejna reorganizacja nastąpiła w 1978 r. Na miejsce Zakładu Historii Nowożytnej Polski i Powszechnej powołano Zakład Historii Polski i Powszechnej XVI-XVIII w. (kierownik – prof. dr hab. S. Gierszewski; od 1993 r. – prof. dr hab. Andrzej Groth) oraz Zakład Historii Polski i Powszechnej XIX w. (kierownik – doc. dr hab. B. Cygler). Zmieniono również nazwę Zakładu Nauk Pomocniczych Historii na Zakład Nauk Pomocniczych i Metodologii Historii (kierownik – doc. dr hab. S. Mielczarski; od 1995 r. – prof. UG, dr hab. Krzysztof M. Kowalski). Struktura ta w swym zasadniczym kształcie przetrwała do 1997 r. Do tego czasu zaszły jedynie dwie zmiany. W 1986 r. utworzono Zakład Dydaktyki Historii (kierownik – doc. dr hab. M. Widernik), a w 1994 r. do Instytutu Historii włączono, funkcjonujący na Uniwersytecie od 1989 r. jako samodzielna jednostka - Zakład Historii Sztuki.
Ważnym wydarzeniem dla rozwoju naukowego pracowników IH było utworzenie pisma wydziałowego, które zaistniało pod nazwą: „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego”. W składzie jego Komitetu Redakcyjnego, utworzonego w lutym 1971 r., znaleźli się: mgr Jan Baszanowski, doc. dr hab. S. Gierszewski, doc. dr hab. S. Mielczarski, doc. dr hab. S. Mrozek, prof. dr hab. R. Wapiński. Pismo to ukazywało się do 1989 r.
Ustąpienie R. Wapińskiego ze stanowiska dyrektora w grudniu 1989 roku zbiegło się w czasie ze zmianami politycznymi w kraju, które skutkowały nowymi regulacjami prawnymi, także w odniesieniu do szkół wyższych. W tej sytuacji, powołanie dyrekcji Instytutu Historii mogło nastąpić dopiero w lutym 1991 r. na podstawie przyjętego wcześniej przez senat regulaminu wyboru władz uczelnianych. Do tego czasu panował stan przejściowy. Od grudnia 1989 r. funkcję dyrektora pełniła doc. dr G. Kurpis, a wicedyrektorem był nadal doc. dr hab. J. Borzyszkowski, który ustąpił we wrześniu 1990 r., w związku z objęciem stanowiska wicewojewody. W tej sytuacji rektor zdecydował o uzupełnieniu składu dyrekcji. Wicedyrektorem ds. nauczania został doc. dr hab. S. Mielczarski, a wicedyrektorem ds. studenckich doc. dr hab. A. Groth. Od 1 grudnia 1990 r. stanowisko dyrektora (wciąż w okresie przejściowym) pełnił prof. dr hab. B. Cygler. Wicedyrektorem ds. nauczania pozostawał doc. dr hab. S. Mielczarski, a funkcję wicedyrektora ds. studenckich objęła dr hab. Barbara Okoniewska. Powyższy skład dyrekcji został zaakceptowany przez pracowników Instytutu Historii na zebraniu wyborczym w dniu 22 lutego 1991 r. Po upływie kadencji w 1993 r. wybrano nowe władze Instytutu. Dyrektorem został prof. dr hab. M. Mroczko, wicedyrektorem ds. nauki – prof. UG, dr hab. J. Iluk, a wicedyrektorem ds. kształcenia – prof. dr hab. A. Groth. W kolejnej kadencji (1996-1999) Instytutem kierowali: prof. dr hab. B. Cygler (dyrektor), prof. UG, dr hab. M. Nurek (wicedyrektor ds. naukowych) oraz prof. UG, dr hab. Franciszek Nowiński (wicedyrektor ds. kształcenia). W 1999 r. w wyniku kolejnych wyborów władz Instytutu, dyrektorem został prof. UG, dr hab. Z. Opacki, wicedyrektorami zaś: prof. UG, dr hab. W. Długokęcki (ds. naukowych) oraz dr Iwona Sakowicz - Tebinka (ds. studenckich). Ten sam skład dyrekcji funkcjonował w pierwszym roku kolejnej kadencji (2002-2003). Po ustąpieniu prof. Z. Opackiego ze stanowiska dyrektora w maju 2003 r. funkcję powierzono prof. dr hab. Tadeuszowi Stegnerowi, którego współpracownikami zostali: dr hab. Anna Paner (wicedyrektor ds. naukowych) oraz dr I. Sakowicz - Tebinka (ds. studenckich). Powyższy skład władz Instytutu funkcjonował też przez kolejną kadencję w latach 2005-2008. Od 2008 r. dyrektorem IH jest prof. UG, dr hab. A. Paner, a wicedyrektorem – dr I. Sakowicz - Tebinka.
Już w pierwszej połowie lat 90. na posiedzeniach Rady Naukowej Instytutu Historii dyskutowano kwestie związane z przeprowadzeniem zmian w jego strukturze. Dnia 25 października 1996 r. powołano 3-osobową komisję (przewodniczący – prof. dr hab. M. Mroczko, prof. dr hab. J. Powierski, prof. UG, dr hab. T. Stegner), która miała przygotować odpowiednie wnioski. Generalna myśl zgłoszonych propozycji zmierzała w kierunku pewnego odejścia od układu chronologicznego i utworzenia także takich zakładów, które skupiałyby pracowników wokół ich zainteresowań badawczych. Koncepcja ta znalazła dość skromne odzwierciedlenie w nowej strukturze. Zgodnie z decyzją Rady Naukowej z 16 maja 1997 r. Instytut miał się składać z następujących jednostek: Zakład Historii Starożytnej – kierownik prof. UG, dr hab. J. Iluk; Zakład Historii Powszechnej Średniowiecza – kierownik prof. dr hab. J. Powierski (od 1999 r. – prof. UG, dr hab. W. Długokęcki); Zakład Historii Średniowiecza Polski i Nauk Pomocniczych Historii – kierownik prof. dr hab. Błażej Śliwiński; Zakład Historii Nowożytnej – kierownik prof. dr hab. A. Groth (od 2004 r. – prof. UG, dr hab. Edmund Kizik); Zakład Historii Polski i Powszechnej XIX w. – kierownik prof. dr hab. B. Cygler (od 2006 r. – prof. dr hab. J. Borzyszkowski); Zakład Historii Najnowszej Polski – kierownik prof. dr hab. M. Mroczko (od 2004 r. – prof. UG, dr hab. Eugeniusz Koko); Zakład Historii Najnowszej Powszechnej – kierownik prof. UG, dr hab. M. Nurek. Zakład Historii Myśli i Kultury Politycznej – kierownik prof. dr hab. R. Wapiński (w latach 2001-2003 i od 2008 r. – prof. dr hab. T. Stegner; w latach 2003-2008 – prof. dr hab. Z. Opacki); Zakład Metodologii Historii i Archiwistyki – kierownik prof. UG, dr hab. K. M. Kowalski.; Zakład Dydaktyki Historii – kierownik prof. dr hab. M. Widernik (w latach 2001-2002 - prof. UG, dr hab. Z. Opacki; od 2002 r. – prof. UG, dr hab. A. Paner); Zakład Historii Sztuki – kierownik prof. dr hab. Teresa Grzybkowska (1997-2000);
Pracownia Historii Pomorza i Krajów Nadbałtyckich – kierownik prof. dr hab. J. Borzyszkowski.
W styczniu 2002 r. nastąpił podział Zakładu Metodologii Historii i Archiwistyki. W jego wyniku utworzono Zakład Metodologii Historii i Historii Historiografii (kierownik – prof. UG, dr hab. K. M. Kowalski) oraz Zakład Archiwistyki (kierownik – prof. UG, dr hab. Marek Stażewski). Od 1 września 2008 r. w strukturze IH zaczęły też funkcjonować dwie pracownie: Historii Rosji i Europy Wschodniej (kierownik – prof. dr hab. Z. Opacki) i Historii Żydów (kierownik – prof. UG, dr hab. Grzegorz Berendt). Należy tu dodać, że Pracownia Historii Rosji i Europy Wschodniej wspólnie z Pracownią Rosjoznawstwa w Instytucie Filologii Wschodniosłowiańskiej uruchomiły od roku akademickiego 2008/2009 studia stacjonarne (I i II stopnia) na makrokierunku: rosjoznawstwo.
W czerwcu 2009 r. Rada Wydziału podjęła też uchwałę o utworzeniu w Instytucie Historii - Pracowni Historii Współczesnych Ruchów Społeczno-Politycznych, której kierownikiem został prof. dr hab. Marek Andrzejewski. W jej składzie znaleźli się też: prof. UG, dr hab. G. Berendt oraz dr hab. Igor Hałagida.
Rozpoczęto też intensywne prace organizacyjne nad poszerzeniem oferty edukacyjnej Wydziału Historycznego. W roku akademickim 2010/2011 zostały uruchomione nowe kierunki studiów: religioznawstwo (stacjonarne i niestacjonarne I stopnia), etnologia (stacjonarne i niestacjonarne I stopnia) oraz krajoznawstwo i turystyka historyczna (stacjonarne I stopnia). W roku akademickim 2012/2013 uruchomiono makrokierunek niemcoznawstwo, a w2013/2014 studia magisterskie na kierunku etnologia.
Zadecydowano także o powołaniu do życia pisma wydziałowego pod nazwą: „Studia Historica Gedanensia”. W składzie jego Komitetu Redakcyjnego znaleźli się: prof. Dr hab. T. Stegner, prof. UG, dr hab. Beata Możejko, dr Iwona Janicka oraz prof. UG. dr hab. G. Berendt.
Rozwój naukowy pracowników, zdobywających kolejne stopnie, umacniał pozycję Instytutu w zakresie jego uprawnień. Najbardziej istotny był tu rok 1987, kiedy to Instytut Historii uzyskał prawo do nadawania stopni doktora i doktora habilitowanego.
Pracownicy IH mieli znaczący udział w kierowaniu uczelnią i wydziałem. Funkcję prorektora ds. nauczania sprawowali: prof. dr hab. R. Wapiński (1972-1975), doc. dr hab. B. Cygler (1975-1981), doc. dr hab. S. Mielczarski (II-VIII 1981). Prorektorem ds. studenckich jest (od IX 2008 r.) prof. UG, dr hab. Józef Arno Włodarski. Stanowisko dziekana Wydziału Humanistycznego pełnili: doc. dr hab. B. Cygler (1972-1975), doc. dr hab. S. Mikos (1975-1978), prof. dr hab. S. Gierszewski (1978-1981), prof. dr hab. W. Odyniec (1981-1984). Wydziałem Filologiczno-Historycznym kierowali: prof. UG, dr hab. J. Iluk (1996-2002) i prof. UG, dr hab. J. Włodarski (2005-2008). Funkcję prodziekana z kolei sprawowali: doc. dr hab. S. Mielczarski (ds. studenckich – 1975-1978), doc. dr hab. M. Mroczko (ds. studiów zaocznych – 1984-1987; ds. kształcenia – 1987-1990), prof. UG, dr hab. B. Śliwiński (ds. studenckich - 1990-1993), prof. UG, dr hab. T. Stegner (ds. studenckich - 1993-1996), prof. UG, dr hab. Z. Opacki (ds. studenckich - 1996-1999), prof. UG, dr hab. J. A.Włodarski (ds. kształcenia i studentów - 2002-2005) oraz prof. dr hab. W. Długokęcki (ds. nauki - 2005-2008).
Od 1959 r. studia na kierunku historii trwały pięć lat. W 1973 r. skrócono je do czterech lat. Taki też system kształcenia na studiach stacjonarnych i zaocznych funkcjonował do 1981 r., kiedy to przywrócono kurs pięcioletni na studiach dziennych i zaocznych. W 2004 r. zapoczątkowano nowy system studiów, tzw. boloński. Zgodnie z nim okres studiów został podzielony na trzy etapy: studia I stopnia (trzy lata), studia uzupełniające (dwuletnie magisterskie) oraz studia doktoranckie (cztery lata).
W Instytucie Historii wielokrotnie i z różnym skutkiem podejmowano wysiłki, których celem było uruchomienie studiów podyplomowych. W 1970 r. zaczęło działać Podyplomowe Studium Wychowania Obywatelskiego. Kierował nim doc. dr hab. B. Cygler (1970 –1971), a następnie dr M. Widernik (1971 – 1972). Najprawdopodobniej, po rocznej przerwie, działało jeszcze tylko w roku akademickim 1973/1974 (kierował nim wówczas doc. dr hab. S. Mikos), po czym zostało zlikwidowane.
W 1973 r. uruchomiono Studium Podyplomowe Historii (dwusemestralne). Jego pierwszym kierownikiem był doc. dr hab. S. Mielczarski (1973-1975). Po rocznej przerwie wznowiło ono działalność. W latach 1976-1986 kierował nim doc. dr hab. J. Powierski, potem zaś dr B. Śliwiński (1986-1989).
Studium Podyplomowe Historii (SPH) odrodziło się w 1993 r., również jako dwusemestralne, koncentrując się na problematyce stosunków Polski z sąsiadami w XIX-XX wieku. W takim też kształcie działało (z roczną przerwą – 1996/1997) do 2003 r. W lutym 2003 r. nastąpiły pewne zmiany w jego funkcjonowaniu. Wzbogaciło ono swoją ofertę merytoryczną (o zajęcia z historii kursowej oraz z historii Pomorza Nadwiślańskiego), wydłużony też został czas jego trwania (do trzech semestrów). Kolejnymi kierownikami SPH byli: dr Z. Opacki (1993-1996), dr Sławomir Kotarski (1997-2002), dr G. Berendt (2002-2007), prof. UG, dr hab. Sobiesław Szybkowski (2007-2012), dr Arnold Kłonczyński (2012). Od 2007 r. kieruje nim dr hab. Barbara Klassa
Od 2008 r. rozpoczęło też działalność Studium Podyplomowe Gedanistyki (dwusemestralne), zorganizowane i kierowane przez dr Sławomira Kościelaka.
Od 1994 r. przy Instytucie Historii funkcjonuje czteroletnie Studium Doktoranckie, którego organizatorem i pierwszym kierownikiem był prof. UG, dr hab. J. Iluk (1994-1996). Przez pewien czas zostało ono zmuszone do wstrzymania naboru. Reaktywowanie jego działalności nastąpiło w 1999 r. W latach 1996-2007 kierował nim prof. dr hab. B. Śliwiński, potem zaś prof. UG, dr hab. B. Możejko (2007-2008). Od 2008 r. funkcję tę pełnił, w ramach swych obowiązków, prodziekan ds. naukowych prof. UG, dr hab. A. Kowalski, a od 2012 roku kieruje nim prof. UG, dr hab. Anna Paner. W roku akademickim 2013/2014 zmieniono nazwę na Wydziałowe Studia Doktoranckie Historii i Historii Sztuki.